Αμβλυωπία ( συχνά αναφέρεται ως τεμπέλικο μάτι) είναι η ελαττωμένη οπτική οξύτητα του ενός ή και των δύο οφθαλμών παρότι έχουν διορθωθεί διαθλαστικές ανωμαλίες και την δεν υπάρχει κάποια άλλη οργανική βλάβη. Η αμβλυωπία είναι πρόβλημα ανάπτυξης του εγκεφάλου και όχι οργανικό ή νευρολογικό πρόβλημα του οφθαλμού. Είναι μια διεργασία που γίνεται μέχρι 9 ετών περίπου όπου για να αναπτυχθεί πλήρως η οπτική ικανότητα του παιδιού, πρέπει να υπάρχει καλή συνεργασία μεταξύ ματιού και εγκεφάλου δηλαδή οι εικόνες που στέλνει το μάτι στον εγκέφαλο προς επεξεργασία να είναι καθαρές για να μπορέσει να τις αναλύσει σωστά.
Αν ο εγκέφαλος δεν διεγείρεται σωστά μέχρι αυτή την ηλικία, τότε η οπτική οξύτητα του αμβλυωπικού ή αλλιώς τεμπέλικου ματιού μένει μόνιμα χαμηλή. Συνήθως η αμβλυωπία εμφανίζεται στο ένα μάτι, αλλά μπορεί να είναι και στα 2 μάτια (αμφοτερόπλευρη). Επειδή οι περισσότερες περιπτώσεις αμβλυωπίας μπορούν να αντιμετωπισθούν με επιτυχία εάν διαγνωσθούν νωρίς, είναι πολύ σημαντικό για τους γονείς να επισκέπτονται τον οφθαλμίατρο τακτικά και να ελέγχουν την οπτική οξύτητα του παιδιού.
Τα αίτια της αμβλυωπίας μπορεί να είναι:
Είναι ένας από τους κύριους παράγοντες πρόκλησης αμβλυωπίας, ειδικά όταν συμβαίνει πριν από την ηλικία των έξι ετών.
Η συνεχής απώθηση της εικόνας που προκαλεί ο στραβισμός, οδηγεί στη μόνιμη ελάττωση της οπτικής οξύτητας του ματιού που στραβίζει.
Η στραβισμική αμβλυωπία είναι πιο συχνή στην εσωτροπία (παρέκκλιση του οπτικού άξονα προς τα μέσα) αλλά εμφανίζεται πιο σπάνια και στην εξωτροπία.
Η ανισομετρωπία αναφέρεται στο διαθλαστικό σφάλμα όταν η διάθλαση των ματιών δεν είναι ίδια.
Στις περιπτώσεις της υπερμετρωπικής ανισομετρωπίας και τα δύο μάτια έχουν διαφορετικούς βαθμούς. Με την άνιση ανισομετρωπία το ένα μάτι έχει μυωπία και το άλλο υπερμετρωπία.
Με την αστιγματική ανισομετρωπία και τα δύο μάτια έχουν διαφορετικό βαθμό αστιγματισμού. Με σημαντική διαφορά της διάθλασης, το κατάλυμα από τα δύο μάτια δεν είναι δυνατό (το ένα ή το άλλο μάτι στεγάζεται εναλλάξ).
Εάν η διοπτρική διαφορά διάθλασης μεταξύ δεξιού και αριστερού ματιού είναι περισσότερο από 3D, ο εγκέφαλος δεν μπορεί να φέρει τις εικόνες μαζί. Μια λύση είναι η εφαρμογή των φακών επαφής.
Είναι η σοβαρή ελάττωση της οπτικής οξύτητας, που οφείλεται σε παρεμπόδιση της όρασης κατά τη βρεφική ή πρώτη παιδική ηλικία (αποστέρηση του οπτικού ερεθίσματος). Μπορεί να είναι μονόφθαλμη ή διόφθαλμη.
Συνήθεις αιτίες είναι η συγγενής βλεφαρόπτωση, οι θολερότητες στα διαθλαστικά μέσα του ματιού όπως ο καταρράκτης και η συγγενής θόλωση του κερατοειδούς,
το τραύμα και η συνεχής κάλυψη του υγιούς οφθαλμού για θεραπευτικούς λόγους.
Συμπτώματα τα οποία μπορεί να υποδηλώνουν την παρουσία αμβλυωπίας στα παιδιά είναι τα εξής:
• Χαμηλή οπτική οξύτητα στο ένα ή και στα δύο μάτια
• Στραβισμός
• Στροφή του κεφαλιού προς κάποια κατεύθυνση ή προς τον ένα ή τον άλλο ώμο
• Κλείσιμο του ενός ματιού
• Μειωμένη αίσθηση του βάθους (δυσκολία στην εκτίμηση των σχετικών αποστάσεων μεταξύ των αντικειμένων)
• Πονοκέφαλος
Σημαντικό είναι ο πρόχειρος έλεγχος της οπτικής οξύτητας που περιστασιακά κάνουν οι ίδιοι οι γονείς στα παιδιά, να γίνεται όχι μόνο με τα δύο μάτια ανοιχτά, αλλά και για το κάθε μάτι ξεχωριστά.
Αυτό θα βοηθήσει στο να μην διαφύγει κάποιο πιθανό πρόβλημα του ενός μόνο ματιού. Επίσης, χαρακτηριστική ένδειξη η οποία πρέπει να ανησυχήσει τους γονείς,
είναι να γέρνει το παιδί το κεφάλι του την ώρα που παρακολουθεί τηλεόραση.
Η θεραπεία της αμβλυωπίας είναι σημαντικό να ξεκινήσει όσο το δυνατόν γρηγορότερα, έτσι ώστε το οπτικό σύστημα του παιδιού να μπορέσει να αναπτυχθεί πλήρως.
Η αμβλυωπία δεν μπορεί να διαγνωσθεί εύκολα. Δυστυχώς, το παιδί δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί εύκολα ότι το ένα του μάτι βλέπει χειρότερα από το άλλο.
Ακόμα και ο πιο παρατηρητικός γονέας μπορεί να μην μπορέσει να αντιληφθεί την αμβλυωπία χωρίς τη βοήθεια του γιατρού.
Ένας τυπικός οφθαλμολογικός έλεγχος του παιδιού σας από τον οφθαλμίατρο μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά σημαντικός
για την εύρεση τυχόν προβλημάτων του οφθαλμού και πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν νωρίτερα , ακόμη και σε βρεφική ηλικία,
καθώς η αναμονή μέχρι τη σχολική ηλικία, μπορεί τελικά να αποδειχθεί επιβλαβής στην αντιμετώπιση της αμβλυωπίας.
Πιο συγκεκριμένα η διάγνωση της αμβλυωπίας γίνεται με μια σειρά από εξετάσεις όπως:
• Μέτρηση οπτικής οξύτητας: Μεγάλη διαφορά στην οπτική οξύτητα μεταξύ των δύο ματιών ή μειωμένη οπτική οξύτητα και στα δύο μάτια είναι ενδεικτικό αμβλυωπίας.
• Βυθοσκόπηση: Κατά την βυθοσκόπηση, γίνεται λεπτομερής έλεγχος των εσωτερικών χιτώνων του ματιού και μπορούν να διαγνωστούν παθήσεις όπως ο καταρράκτης, οι φλεγμονές και οι όγκοι.
Η αντιμετώπιση της αμβλυωπίας πρέπει να ξεκινάει άμεσα μετά την διάγνωσή της και είναι προσαρμοσμένη ανάλογα με το πρόβλημα του κάθε παιδιού
Η θεραπεία περιλαμβάνει συνήθως
• συνδυασμό κάλυψης του ματιού με ή χωρίς χορήγηση γυαλιών : συνταγογραφούνται γυαλιά τα οποία να διορθώνουν τη διαθλαστική ανωμαλία
καθώς τα γυαλιά όρασης μπορεί να είναι ένα πολύτιμο βοήθημα ώστε το οπτικό σύστημα (οφθαλμοί- διόφθαλμες λειτουργίες- οφθαλμοκινητικότητα- οπτική οδός-οπτικός φλοιός) να αναπτυχθεί σωστά.
Σκοπός της θεραπείας είναι το παιδί να χρησιμοποιεί περισσότερο το αδύναμο μάτι, για να βελτιωθεί η οπτική του οξύτητα.
Άλλοi εναλλακτικοί τρόποι θεραπείας που έχουν παρόμοια αποτελέσματα με την κάλυψη είναι η ενστάλαξη κολλυρίου ατροπίνης στο υγιές μάτι (penalization) και η χρήση γυαλιών με θαμπό φακό μπροστά
από το υγιές μάτι.
• επέμβαση: Δεν αποτελεί άμεση θεραπεία της αμβλυωπίας, αλλά μπορεί να αποκαταστήσει μερικές από τις αιτίες πρόκλησης αμβλυωπίας. Για παράδειγμα, ενδείκνυται στην περίπτωση της στραβισμικής αμβλυωπίας, όπου η διόρθωση του στραβισμού μπορεί να επιφέρει ευθυγράμμιση των ματιών και βελτίωση της διόφθαλμης συνεργασίας.
Επίσης, σε περιπτώσεις συγγενούς καταρράκτη και συγγενούς βλεφαρόπτωσης, η έγκαιρη χειρουργική αποκατάσταση του προβλήματος τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής, μπορεί να μειώσει σημαντικά την πιθανότητα εγκατάστασης αμβλυωπίας.
Η αμβλυωπία μπορεί να θεραπευτεί έως την ηλικία των 9 ετών στη στραβισμική αμβλυωπία και έως τα 11-12 έτη στην ανισομετρωπική αμβλυωπία.